Hạn ngạch – một khái niệm mà chúng ta có thể thường nghe thấy nhiều. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về ý nghĩa và tác động của hạn ngạch. Vậy hạn ngạch là gì? Để giải đáp cho câu hỏi này, chúng ta cần tìm hiểu sâu hơn về khái niệm này và cách nó ảnh hưởng đến hoạt động xuất nhập khẩu. Trong bài viết này, chúng ta sẽ khám phá về hạn ngạch.
Giải thích hạn ngạch là gì? Quota là gì?
Hạn ngạch (quota) là một biện pháp quản lý do Nhà nước thiết lập, nhằm giới hạn lượng hàng hóa được nhập khẩu và xuất khẩu trong một khoảng thời gian nhất định, thường là 1 năm. Biện pháp này chỉ áp dụng cho một số mặt hàng quan trọng đặc biệt đối với nền kinh tế quốc gia, và nhằm đạt các mục tiêu chủ yếu sau: bảo vệ sản xuất trong nước; định hướng sản xuất và tiêu dùng trong nước; bảo vệ tài nguyên quốc gia và môi trường sinh thái; bảo tồn di sản văn hóa dân tộc; tận dụng hiệu quả nguồn ngoại tệ; và đảm bảo thực hiện cam kết từ phía chính phủ nước ngoài.
Thông qua việc áp đặt hạn ngạch, chính phủ nhằm đảm bảo sự cân đối giữa các lĩnh vực kinh tế, bảo vệ và phát triển sản xuất trong nước. Đồng thời, hạn ngạch cũng có vai trò điều tiết việc sử dụng tài nguyên quốc gia và bảo vệ môi trường sinh thái, đảm bảo bền vững và phát triển bền vững của nền kinh tế. Ngoài ra, hạn ngạch cũng giúp quản lý và kiểm soát nguồn cung và nguồn cầu hàng hóa, đảm bảo tính ổn định và an ninh kinh tế của quốc gia.
Những loại hạn ngạch đặc biệt
Trong phạm vi pháp luật quốc tế, hạn ngạch (quota) được định nghĩa cho một số loại đặc biệt như sau:
- Hạn ngạch thuế quan (tariff quota) là một hình thức áp đặt thuế quan khác nhau dựa trên lượng hàng hóa được xuất khẩu hoặc nhập khẩu. Hạn ngạch thuế quan bao gồm hai loại thuế suất:
- Loại thứ nhất: Thuế suất 0% hoặc thuế suất thấp cho khối lượng hàng hóa trong hạn ngạch (thuế ưu đãi). Các đơn vị tham gia hoạt động xuất khẩu hoặc nhập khẩu phải đáp ứng các điều kiện riêng biệt để được hưởng thuế quan ưu đãi, thậm chí đối với một số quốc gia, có thể yêu cầu đáp ứng điều kiện với quốc gia đó để được hưởng thuế quan ưu đãi.
- Loại thứ hai: Thuế suất cao cho khối lượng vượt hạn ngạch. Đây là thuế quan áp dụng cho lượng hàng hóa vượt quá hạn ngạch. Số lượng hàng hóa vượt quá hạn ngạch là số lượng hàng hóa của đơn vị tham gia xuất khẩu hoặc nhập khẩu mặt hàng được quy định trong hạn ngạch, nhưng vượt quá giới hạn được quy định bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền của quốc gia xuất khẩu hoặc nhập khẩu.
Trong thực tế, mức thuế xuất áp dụng cho hai loại hạn ngạch trên thường khá cao. Điều này có thể xem là một biện pháp để đảm bảo rằng các đơn vị tham gia hoạt động xuất nhập khẩu các sản phẩm nằm trong hạn ngạch, và được cơ quan có thẩm quyền cho phép.
2. Hạn ngạch quốc tế (international quota) là hạn ngạch được áp dụng trong các hiệp hội ngành hàng để kiểm soát lượng hàng hóa xuất khẩu của các nước thành viên. Mục tiêu chính là duy trì giá cao và ổn định trên thị trường quốc tế, bảo vệ quyền lợi chung cho các thành viên trong hiệp hội.
Hạn ngạch quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự cân bằng và ổn định giá cả trên thị trường quốc tế, giúp bảo vệ lợi ích chung cho các thành viên của hiệp hội ngành hàng.
Các trường hợp áp dụng hạn ngạch
Trong phạm vi các quy định pháp luật, hạn ngạch (quota) được áp dụng trong lĩnh vực xuất nhập khẩu theo các quy tắc và điều kiện cụ thể. Điều XI của Hiệp định Tổ chức Thương mại Thế giới (CATT/1994) đã quy định rằng các quốc gia không được sử dụng hạn ngạch do những lý do như thiếu minh bạch, dễ dẫn đến việc lạm dụng hoặc tạo ra những hệ quả tiêu cực.
Tuy nhiên, Điều XVIII của GATT/1994 cho phép áp dụng hạn ngạch trong những trường hợp đặc biệt sau:
- Hạn ngạch được áp dụng để tạm thời hạn chế, ngăn chặn hoặc khắc phục tình trạng khan hiếm nghiêm trọng về lương thực, thực phẩm hoặc các sản phẩm thiết yếu khác. Ví dụ điển hình là hạn ngạch xuất khẩu gỗ, than, gạo.
- Hạn ngạch được áp dụng để bảo vệ tình hình tài chính đối ngoại và cân đối thanh toán. Điều này áp dụng khi có tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng về dự trữ tiền tệ hoặc khi dự trữ quá ít, cần tăng cường mức dự trữ lên một mức hợp lý.
- Các quốc gia đang phát triển có thể áp dụng hạn ngạch trong khuôn khổ các chương trình trợ giúp của chính phủ nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế hoặc để bảo vệ một số ngành công nghiệp.
Ngoài ra, hạn ngạch cũng được áp dụng trong những trường hợp bảo vệ đạo đức xã hội, bảo vệ sức khỏe con người, bảo vệ động vật quý hiếm, cũng như trong việc xuất nhập khẩu vàng bạc, tài sản quốc gia liên quan đến văn hóa nghệ thuật, lịch sử, khảo cổ, và tài nguyên thiên nhiên khan hiếm.
Khi sử dụng hạn ngạch, các thành viên WTO được yêu cầu tuân thủ các điều kiện kèm theo. Điều này bao gồm việc hạn chế sản xuất hoặc tiêu dùng trong nước, cam kết không gây ảnh hưởng đến lợi ích của các thành viên khác, và dần dần nới lỏng các biện pháp này khi kinh tế hồi phục, với mục tiêu cuối cùng là dỡ bỏ hoàn toàn để thực hiện nguyên tắc chung của WTO. Các quốc gia cũng phải công bố thời gian cụ thể và thông báo về bất kỳ thay đổi nào liên quan đến hạn ngạch.
>> Xem thêm: Danh mục hàng hóa nhập khẩu vào Việt Nam theo giấy phép, điều kiện
Ưu điểm và hạn chế của hạn ngạch
Ưu điểm
- Hạn ngạch giúp thúc đẩy sản xuất trong nước, ổn định thị trường và đảm bảo lợi ích cho doanh nghiệp trong nước. Cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định hạn ngạch cho những loại hàng hóa thiết yếu và quan trọng.
- Hạn ngạch kiểm soát số lượng hàng hóa nhập khẩu và giới hạn số lượng hàng hóa xuất khẩu, từ đó ổn định cung cầu và giá cả trong nước.
- Bảo vệ các nhà sản xuất và người tiêu dùng bằng cách giới hạn số lượng hàng hóa nhập khẩu, đảm bảo ổn định giá cả và cân bằng cung cầu trong nước.
- Bảo vệ môi trường và tài nguyên quốc gia.
- Bảo tồn văn hóa dân tộc.
- Đảm bảo cân đối lượng ngoại tệ.
- Giữ vững cam kết của Chính phủ.
Hạn chế
- Hạn ngạch thương mại có thể làm tăng giá trị hàng hóa nhập khẩu, hạn chế sự cạnh tranh của hàng hóa trong nước và giới hạn sự lựa chọn của người tiêu dùng trong việc tiếp cận hàng hóa nhập khẩu.
- Gây lãng phí nguồn lực xã hội.
- Nhà nước không thu được lợi nhuận từ hạn ngạch.
- Có thể tạo ra các doanh nghiệp nhà độc quyền về hàng hóa.
- Dễ gây ra các vấn đề tiêu cực như tham nhũng và hối lộ khi doanh nghiệp xin hạn ngạch.
- Có thể dẫn đến tình trạng buôn lậu hàng hóa.
Hiện nay, Việt Nam đang xem xét hủy bỏ hạn ngạch thương mại cho một số mặt hàng quan trọng như mía đường. Dựa trên cam kết tại Hiệp định ATIGA (Hiệp định hàng hóa ASEAN) ký năm 2009, Việt Nam đã cam kết không áp dụng hạn ngạch nhập khẩu đối với mía đường.
Tuy nhiên, do mía đường là ngành sản xuất quan trọng và ảnh hưởng đến người trồng mía, Việt Nam đã tạm hoãn cam kết này cho đến năm 2020. Từ ngày 01/01/2020, Việt Nam chính thức dỡ bỏ hạn ngạch nhập khẩu mía đường với các nước thành viên trong khối ASEAN theo Thông tư số 23/2019/TT-BCT của Bộ Công Thương.
Bài viết trên chúng tôi đã cung cấp cho bạn thông tin đầy đủ và dễ hiểu nhất giúp bạn trả lời câu hỏi hạn ngạch là gì? Mọi thắc mắc vui lòng liên hệ với OZ Việt Nam chúng tôi qua số hotline: 0972433318. Chúng tôi luôn sẵn sàng lắng nghe và giải đáp thắc mắc của bạn.
